Pisemne wypowiadanie się wymaga od młodszych uczniów dużego wysiłku. Zadaniem nauczyciela jest zatem inspirowanie uczniów i stwarzanie potrzeby do wypowiadania się. Opis jest jedną z podstawowych, a zarazem trudniejszych form wypowiedzi dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Wymaga większego skupienia uwagi, intensywniejszego wysiłku myślowego, bogatszego zasobu słownictwa. Opis ze względu na swoją statyczność jest również mniej atrakcyjny. Przemyślany dobór obiektu do ćwiczenia się w tej formie wypowiedzi, zaaranżowanie sytuacji i wielozmysłowe poznanie stymulują mowę dziecka i przyczyniają się do kształtowania pojęć. Kształcenie języka ucznia podczas różnych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu to także praca nad rozwijaniem jego rozumowania. Opis nie polega na wyliczaniu poszczególnych cech przedmiotu według schematu, ale na uchwyceniu i ujęciu cech istotnych, wykrywając zależności między nimi. Uczeń dokonuje, więc operacji umysłowych: analizuje, porównuje, wnioskuje i uogólnia. W praktyce szkolnej często stosuję opis porównawczy dwóch przedmiotów. By zachęcić uczniów do formułowania wypowiedzi lepiej przedstawić przedmiot w zestawieniu z innym, kontrastującym. Porównanie przedmiotów pozwala uczniom dostrzec te cechy, które trudno byłoby im zauważyć w izolacji. Dzięki kontrastowi intensywniej przebiega proces obserwacji i łatwiej dostrzega się właściwości poszczególnych przedmiotów. Porównywanie przedmiotów o wyraźnie dostrzegalnych cechach wspólnych i różnych wpływa dodatnio na jakość wypracowań pisemnych. Opis porównawczy daje możliwość wypowiadania się zdaniem złożonym współrzędnie. Do porównań należy wybierać dość jaskrawo różniące się, choć należące do tego samego rodzaju rzeczy( kwiaty, warzywa, owoce, ptaki i ssaki). Im okazy bardziej podobne tym trudniej dokonać analizy, czyli uchwycić różnicę. Ćwiczeniom związanym z porównywaniem powinna towarzyszyć troska o właściwe słownictwo, aby porównywanie odbywało się za pomocą wyrazów o znaczeniu przeciwnym, ale nie zaprzeczonych, np.: wysoki-niski zamiast wysoki-niewysoki. A zatem chcąc ożywić opis częściej stosujemy porównywanie. Uczniom z klas I-III trudno zawrzeć w formie pisemnej te same treści, które wypowiedziały ustnie. Ukierunkowaniem w dokonywaniu selekcji będzie sformułowany temat, zgromadzony materiał językowy oraz ustalony tytuł. Oto przykład opisu porównawczego jabłka i śliwki w klasie III. Konspekt zajęć Temat : Czym różni się jabłko od śliwki? Cele ogólne: kształtowanie umiejętności redagowania opisu jako formy wypowiedzi Cele szczegółowe: Uczeń potrafi: - określić charakterystyczne cechy opisywanych owoców - wyodrębnić cechy różniące owoce - użyć przymiotników określających cechy wyglądu - wyszczególnić głównie części opisu - ustalić plan opisu i uporządkować logicznie jego treść - ułożyć opis z uwzględnieniem struktury - wskazać akapity Metody: opis, obserwacja, zabawa, ćwiczenia praktyczne Środki dydaktyczne: naturalne pokazy owoców, zagadki, teksty z lukami, serwetki, noże, talerzyki Formy pracy: zbiorowa jednolita, grupowa zróżnicowana, indywidualna zróżnicowana
Plan zajęć: 1. Wystawa owoców - rozpoznawanie i nazywanie owoców - klasyfikowanie według określonych cech: wielkości, smaku, rodzaju(jagodowe, pestkowe) pochodzenia (krajowe, południowe). 2. Zabawa –zaczarowany woreczek - uczeń tylko za pomocą dotyku rozpoznaje owoc ukryty w woreczku 3. Obserwacja owoców i wyróżnianie cech podobnych i różnych. Praca w grupach. - obieranie , krojenie i smakowanie owoców - ukierunkowanie obserwacji uczniów ( smak, kształt, barwa, wielkość, twardość, zapach, części składowe). 4.Swobodne wypowiedzi na podstawie poczynionych obserwacji. 5.Wybranie owoców do opisu na podstawie zabawy-Jaki to owoc? - Dwóch uczniów otrzymuje ukryte w kartoniku owoce, tak by przeciwnik nie wiedział co jest w środku. W jednym jest jabłko, a w drugim śliwka. Uczniowie zadają sobie wzajemnie pytania o cechy wyglądu. Każdy z nich może udzielić odpowiedzi tylko-tak lub- nie. Wygrywa osoba, która szybciej odgadła, jaki owoc miał przeciwnik. 6. Sformułowanie tematu zajęć. 7. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne - uczniowie otrzymują 2 arkusze szarego papieru na jednym wypisane są cechy jabłka, a na drugim cechy śliwki, dopisują wyrazy , które je określają - plakaty zawieszają na tablicy, odczytują słownictwo JABŁKO ŚLIWKA kształt.............................. kształt............................... wielkość............................ wielkość........................... barwa................................... barwa................................. smak...................................... smak................................... skórka..................................... skórka................................ miąższ...................................... miąższ................................. nasiona.................................... nasiona................................ użyteczność.............................. użyteczność......................... - uczniowie uzupełniają brakujące wyrazy, dopisują ciekawe wyrażenia i zwroty - kontrola poprawności ortograficznej - dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym Długi-................... Gruby-................... Twardy................... Słaby...................... Odważny.................... Pracowity..................... 8. Zabawa ruchowa- Sałatka owocowa - Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel dzieli je na grupy (jabłka, śliwki, gruszki).Na hasło jabłka , miejscami zamieniają się uczniowie-jabłka i tak kolejne grupy uczniów zgodnie z poleceniem nauczyciela. Na hasło „sałatka owocowa” miejsca zmieniają wszyscy . 9. Wspólne ustalenie planu opisywania z uwzględnieniem struktury. - Uczniowie podają propozycje wstępu, porządkują cechy wyglądu, proponują zakończenie, dopisują brakujące punkty planu na szarym papierze.
Plan: 1. Co to jest? 2. kształt wielkość barwa twardość Części składowe Skórka Miąższ Nasiona 3. Użyteczność 10. Słowne redagowanie opisu porównawczego według ustalonego planu. - Nauczyciel zachęca do stosowania zdań złożonych - W czasie wypowiedzi wypisuje wyrazy dzięki, którym uczniowie unikną powtórzeń i monotonii stylu. 11. Redagowanie tekstu opisu-praca wielopoziomowa - Nauczyciel przypomina o zastosowaniu akapitów Poziom I praca samodzielna Poziom II uzupełnienie opisu właściwego- jest wstęp i zakończenie Poziom III uzupełnienie luk w tekście
Marzenka przyniosła z sadu różne owoce. Wśród nich są jabłka i śliwki. Jabłko jest ...okrągłe, czerwone ...i dość...duże. Śliwka jest mała, owalna i fioletowa. Owoce te mają na wierzchu lśniącą skórkę. Na jabłku jest ona gładka, a na śliwce pomarszczona. Te owoce są słodkie i soczyste. Miąższ jabłka jest biały natomiast śliwki złocisty. W środku jabłka znajduje się kilka drobnych, brązowych nasion. Śliwka ma jedno duże nasiono w twardej skorupie. Jabłko jest twarde i chrupiące, a śliwka miękka i delikatna Marzenka najchętniej zjada te owoce na surowo. We wrześniu pomoże mamie przygotować smaczne soki, kompoty i dżemy.
Korekta tekstu i ocena - Podkreślenie przymiotników - Wskazywanie akapitów - Kolorowanie wstępu i zakończenia
Opracowała Róża Pora –Kurz Nauczycielka w klasach I-III w Szkole Podstawowej Nr 3 w Kołobrzegu |